Đêm 26/9, huyện Lâm Bình (Tuyên Quang) đã tổ chức lễ đón nhận Bằng Ghi danh Lễ Nhảy lửa của người Pà Thẻn, xã Hồng Quang (Lâm Bình) là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia. Đây là niềm tự hào, đồng thời cũng là trách nhiệm lớn lao trong việc bảo tồn, gìn giữ, phát huy giá trị các di sản.

Theo số liệu của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tuyên Quang năm 2023, ngành đã kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn tỉnh với 16 dân tộc. Theo đó, hiện nay trên địa bàn toàn tỉnh có 425 di sản. Ngành cũng tiến hành kiểm kê 40 di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh; lập hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. 

Đầu tháng 6/2023, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã cấp chứng nhận 4 di sản văn hóa phi vật thể của tỉnh gồm: Lễ hội Đình Hồng Thái, xã Tân Trào (Sơn Dương); tri thức và tập quán trồng lúa nước của người Tày xã Lăng Can, xã Hồng Quang, xã Khuôn Hà, xã Thượng Lâm, xã Phúc Yên (Lâm Bình); lễ nhảy lửa của người Pà Thẻn, xã Hồng Quang (Lâm Bình); tri thức về cọn nước của người Tày xã Trung Hà, xã Hà Lang (Chiêm Hóa); xã Côn Lôn (Na Hang); xã Phúc Yên (Lâm Bình) vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, nâng tổng số di sản văn hóa phi vật thể quốc gia của tỉnh lên 16 di sản.

Trong số này, nghi lễ nhảy lửa của người Pà Thẻn lần thứ 2 được công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể cấp Quốc gia, dành cho cộng đồng người Pà Thẻn ở xã Hồng Quang, huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên Quang. Trước đó, trong đợt 1, di sản này đã được công nhận ở lĩnh vực lễ hội truyền thống do cộng đồng người Pà Thẻn ở xã Tân Bắc, huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang thực hành (văn bản số 5079/QĐ-BVHTTDL, ngày 27/12/2012).

Theo phong tục truyền thống của người Pà Thẻn, việc nhảy lửa nhằm truyền dạy cho con cháu đời sau cách để xua đi nỗi sợ hãi, yếu đuối, kết hợp với các bài cúng, bài chú xin sức mạnh từ thần linh, giúp cho những người Pà Thẻn thêm can đảm, mạnh mẽ. Dân tộc Pà Thẻn (còn có tên gọi là Pà Hưng) là dân tộc có tiếng nói thuộc nhóm ngôn ngữ Mông-Dao, đây là dân tộc có số dân ít. Người Pà Thẻn ở Tuyên Quang cư trú chủ yếu tại thôn Thượng Minh, xã Hồng Quang (Lâm Bình) và xã Linh Phú (Chiêm Hóa), với khoảng 700 nhân khẩu. Khi nhắc đến người Pà Thẻn là người ta nhắc đến lễ nhảy lửa và ngược lại. Lễ nhảy lửa của đồng bào thường diễn ra vào lúc nông nhàn, khi mọi công việc đồng áng đã xong, vào khoảng ngày 16-10 âm lịch năm trước đến 16-1 âm lịch năm sau.

Nghi lễ được tổ chức ở một khoảng sân rộng ở thôn và chia làm hai phần, cúng trước khi mặt trời lặn diễn ra khoảng 3 - 4 tiếng và nhảy lửa sau khi trời tối diễn ra trong khoảng 1 tiếng. Phần đầu là phần thầy cúng gọi mời thần linh tới tham gia lễ và nhập vào các học trò. Phần hai là nghi lễ nhảy lửa, một đống lửa to đã được đốt sẵn cháy thành than đỏ rực. Những người tham gia nhảy lửa sẽ thay nhau nhảy vào đống than hồng, dùng cả tay và chân trần để phá đống than đỏ rực cho tới khi tàn lửa. Điều huyền bí nhất của lễ nhảy lửa là các chàng trai Pà Thẻn đã dũng mãnh nhảy những bước chân trần trên than hồng mà không hề bị bỏng. 
 

Lễ nhảy lửa mang bản sắc riêng của cộng đồng người Pà Thẻn, có tác động mạnh mẽ, sâu sắc đến đời sống tâm linh, đến việc hun đúc nên tâm hồn, tính cách người Pà Thẻn, thể hiện sức mạnh phi thường của con người dám đương đầu với khó khăn, thách thức, xua đuổi những điều không may mắn.

Lễ hội kết thúc, thầy cúng đọc bài cúng cảm ơn các vị thần đã xuống góp vui cùng dân làng, cầu mong các vị thần phù hộ cho dân làng được ấm no, mạnh khỏe, hẹn lần nhảy lửa sau sẽ lại mời các thần xuống tham gia. Mang màu sắc tâm linh và huyền bí, Lễ hội Nhảy lửa truyền thống của dân tộc Pà Thẻn là minh chứng cho sức mạnh, cho quá trình lao động, chế ngự thiên nhiên để sinh tồn và phát triển của con người. Đây không chỉ là ngày vui của người Pà Thẻn, không chỉ có ý nghĩa gắn kết cộng đồng mà còn bảo lưu được rất nhiều giá trị văn hóa truyền thống từ đời này qua đời khác. Nghệ nhân Phù Văn Thành, thôn Thượng Minh, xã Hồng Quang (Lâm Bình), người tâm huyết trong thực hành, giữ gìn và trao truyền nét văn hóa đặc sắc Lễ nhảy lửa của người Pà Thẻn chia sẻ: Lễ nhảy lửa để tạ ơn thần linh phù hộ cho một năm mùa màng tốt tươi, cuộc sống no ấm, dân làng khỏe mạnh không ốm đau bệnh tật, qua đó góp phần giáo dục truyền thống, tinh thần cố kết cộng đồng bền chặt cho các thế hệ người Pà Thẻn.

Đồng chí Nguyễn Thành Trung, Ủy viên Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh, Bí thư Huyện ủy, Chủ tịch UBND huyện Lâm Bình cho biết: Thời gian tới, để làm tốt công tác bảo tồn, gìn giữ, phát huy bền vững giá trị di sản, rất cần sự phối hợp chặt chẽ của các ngành chức năng cũng như sự chung tay của cả cộng đồng. Các di sản cần được quản lý và tổ chức tốt, đặc biệt cần tuyên truyền để người dân nhận thức rõ việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản sẽ đem lại lợi ích trong phát triển kinh tế; phát huy giá trị di sản cần gắn với nâng cao đời sống của người dân, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương./.