Chủ đề này tập trung vào các giải pháp nâng cao chất lượng dân số, hạn chế tình trạng già hóa và tăng trưởng dân số không đồng đều. Đồng thời chú trọng toàn diện các mặt quy mô, cơ cấu, phân bố với các yếu tố kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh để bảo đảm phát triển bền vững.

Ảnh minh họa: TTXVN

Từ kiểm soát quy mô đến nâng cao chất lượng dân số

Công tác dân số là một bộ phận quan trọng của chiến lược phát triển kinh tế-xã hội đất nước và là yếu tố cơ bản để phát huy nguồn lực con người. Do đó, ngay từ những năm đầu của thập kỷ 60, công tác dân số đã được Đảng và Nhà nước ta chú trọng với việc ban hành Quyết định số 216/QĐ-CP ngày 26/12/1961 của Hội đồng Chính phủ về việc sinh đẻ có hướng dẫn.

Quyết định đã nêu rõ mục tiêu của việc hướng dẫn sinh đẻ là vì sức khỏe của người mẹ, vì hạnh phúc và hòa thuận gia đình, để cho việc nuôi dạy con được chu đáo. Đây là mốc quan trọng để Chính phủ ban hành Quyết định lấy ngày 26/12 hàng năm là Ngày Dân số Việt Nam.

Cùng với ngày Dân số Việt Nam, Tháng hành động quốc gia về dân số (tháng 12) được tổ chức hàng năm nhằm bảo đảm thống nhất nhận thức, hành động của cả hệ thống chính trị và tạo sự đồng thuận của toàn xã hội về chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển.

Trong suốt hơn 6 thập kỷ qua, kể từ khi Quyết định số 216/QĐ-CP được ban hành, chính sách về công tác dân số của Việt Nam không ngừng được bổ sung, hoàn thiện và phát triển phù hợp với từng giai đoạn lịch sử của đất nước. Từ chỗ tập trung chủ yếu vào vận động sinh đẻ có kế hoạch, giảm sinh để bảo đảm đời sống gia đình và ổn định xã hội, chính sách dân số từng bước được mở rộng về nội hàm, gắn chặt hơn với mục tiêu nâng cao chất lượng dân số, chăm sóc sức khỏe nhân dân và phát huy nguồn lực con người.

Trong năm 2025, công tác dân số tiếp tục nhận được sự quan tâm đặc biệt của Đảng, Nhà nước với nhiều chủ trương, chính sách quan trọng được ban hành. Bộ Chính trị, Chính phủ và Quốc hội đã thông qua các Nghị quyết, Chương trình hành động nhằm cụ thể hóa định hướng chiến lược về dân số và phát triển, chăm sóc sức khỏe nhân dân, tạo nền tảng quan trọng để nâng cao chất lượng dân số, phục vụ phát triển kinh tế-xã hội bền vững.

Theo đó, Bộ Chính trị đã ban hành Kết luận số 149-KL/TW ngày 10/4/2025 về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 21-NQ/TW về công tác dân số trong tình hình mới. Quốc hội thông qua Luật Dân số và Chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026-2035. Cùng với đó, Nghị quyết số 72-NQ/TW của Bộ Chính trị về tăng cường bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân cũng đã tạo cơ sở chính trị, pháp lý quan trọng cho công tác dân số trong giai đoạn tiếp theo.

Bộ Y tế triển khai Kế hoạch hành động điều chỉnh mức sinh đến năm 2030; tổ chức Chiến dịch truyền thông lồng ghép cung cấp dịch vụ dân số-kế hoạch hóa gia đình phù hợp từng vùng mức sinh. Đồng thời, Bộ đã hoàn thiện Đề án sửa đổi, bổ sung Chương trình theo Nghị quyết số 68/NQ-CP, lấy ý kiến bộ, ngành và toàn bộ 34 tỉnh, thành phố và trình Thủ tướng Chính phủ.

Theo số liệu của Liên hợp quốc, đến ngày 24/12/2025, dân số Việt Nam đạt 101.869.163 người, chiếm khoảng 1,23% dân số thế giới, đưa Việt Nam trở thành một trong 15 quốc gia và vùng lãnh thổ có quy mô dân số lớn nhất toàn cầu.

Theo báo cáo của Bộ Y tế, sau nhiều thập kỷ thực hiện chính sách dân số, Việt Nam đã đạt được những kết quả quan trọng. Tổng tỷ suất sinh đã giảm mạnh và đang ở mức thấp, từ 2,01 con/phụ nữ năm 2022 xuống còn khoảng 1,91 con/phụ nữ năm 2024, mức thấp nhất trong lịch sử. Chất lượng dân số từng bước được nâng cao, chỉ số phát triển con người tăng đều, tuổi thọ bình quân đạt khoảng 74,7 tuổi.

Cùng với đó, cơ cấu dân số chuyển biến tích cực, Việt Nam đã bước vào và tận dụng hiệu quả giai đoạn cơ cấu dân số vàng, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế-xã hội và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Công tác chăm sóc sức khỏe sinh sản, sức khỏe bà mẹ và trẻ em đạt nhiều kết quả quan trọng; tỷ lệ tử vong mẹ và trẻ em giảm mạnh qua các năm, mạng lưới dịch vụ dân số-kế hoạch hóa gia đình ngày càng được mở rộng và nâng cao chất lượng. Nhận thức của người dân về dân số, sức khỏe sinh sản và bình đẳng giới từng bước được cải thiện.

Những thành tựu mà công tác dân số đạt được tác động to lớn và tích cực đến tăng trưởng kinh tế, nâng cao bình đẳng giới, tiến bộ xã hội và bảo vệ tài nguyên, môi trường; cải thiện chất lượng cuộc sống, hạnh phúc của từng người dân, từng gia đình. Qua đó, đóng góp vào sự phát triển bền vững của đất nước, góp phần thực hiện thắng lợi các Mục tiêu Phát triển thiên niên kỷ trước đây và tiến tới thực hiện thành công Mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam (VSDGs).

Giải pháp trọng tâm cho công tác dân số trong giai đoạn tới

Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác dân số của Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức. Trong đó, mức sinh giảm sâu và kéo dài đang trở thành thách thức lớn nhất cho công tác dân số. Đến năm 2024, chỉ khoảng 17% tỉnh, thành phố đạt mức sinh thay thế. Việt Nam bước vào giai đoạn già hóa dân số nhanh, dự báo sau năm 2036 sẽ chính thức trở thành quốc gia có dân số già. Bên cạnh đó, mất cân bằng giới tính khi sinh vẫn ở mức cao, với tỷ số khoảng 111,4 bé trai/100 bé gái, tiềm ẩn nhiều hệ lụy xã hội trong tương lai.

Ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, công tác dân số vẫn còn phải đối mặt với những vấn đề dai dẳng như: tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống, sự chênh lệch về điều kiện y tế, giáo dục và tầm vóc thể lực giữa các vùng, miền. Trong khi đó, tại các đô thị lớn, áp lực chi phí nuôi dạy con, nhà ở, việc làm khiến nhiều cặp vợ chồng trẻ trì hoãn kết hôn hoặc sinh ít con, thậm chí không sinh con.

Để đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới, Bộ Y tế đề nghị cấp ủy, chính quyền các cấp tiếp tục quán triệt, triển khai hiệu quả Luật Dân số, các Nghị quyết; bảo đảm nguồn lực cho công tác dân số trong bối cảnh tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.

Theo Bộ Y tế, trọng tâm hàng đầu của công tác dân số năm 2026 là khuyến khích sinh đủ hai con, từng bước trở lại mức sinh thay thế, phù hợp với đặc điểm vùng, miền và nhóm dân cư. Ngành dân số sẽ tiếp tục hoàn thiện và triển khai các chính sách hỗ trợ, khuyến khích sinh con, nhất là tại các địa phương có mức sinh thấp, gắn với các giải pháp về nhà ở, y tế, giáo dục, việc làm và an sinh xã hội, nhằm giảm áp lực kinh tế-xã hội đối với các cặp vợ chồng trẻ.

Song song đó, giảm mất cân bằng giới tính khi sinh tiếp tục là nhiệm vụ trọng tâm, thông qua hoàn thiện thể chế, tăng cường truyền thông thay đổi hành vi, kiểm soát chặt việc lạm dụng khoa học-công nghệ để lựa chọn giới tính thai nhi và thúc đẩy bình đẳng giới, nâng cao vị thế phụ nữ và trẻ em gái trong gia đình, cộng đồng.

Cùng với đó, công tác nâng cao chất lượng dân số sẽ được đẩy mạnh thông qua mở rộng tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn; tầm soát, chẩn đoán và điều trị sớm các bệnh tật trước sinh và sơ sinh; củng cố chất lượng dịch vụ kế hoạch hóa gia đình.

Phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị tổng kết công tác dân số năm 2025 và triển khai nhiệm vụ năm 2026 (sáng 17/12/2025), Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên nhấn mạnh yêu cầu khẩn trương triển khai Luật Dân số, bảo đảm các văn bản hướng dẫn được ban hành kịp thời, đồng bộ và có hiệu lực cùng thời điểm Luật có hiệu lực từ ngày 1/7/2026. Bộ Y tế sẽ tham mưu Thủ tướng Chính phủ kiện toàn Ban Chỉ đạo quốc gia về dân số và phát triển.

Một nội dung quan trọng khác được nhấn mạnh là ổn định tổ chức bộ máy công tác dân số theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Đồng thời, đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác dân số, sớm xây dựng cơ sở dữ liệu dân số thống nhất, phục vụ quản lý, dự báo và hoạch định chính sách…

Thực tiễn cho thấy, công tác dân số đang đứng trước yêu cầu đổi mới mạnh mẽ về tư duy và cách tiếp cận. Trong bối cảnh mức sinh giảm sâu, già hóa dân số diễn ra nhanh và có sự phân hóa rõ giữa các vùng, việc hoạch định và tổ chức thực thi chính sách dân số đòi hỏi tầm nhìn dài hạn, giải pháp đồng bộ cùng sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị. Bởi vậy, đầu tư cho công tác dân số chính là đầu tư cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Theo baotintuc.vn