Những năm qua, cùng với các chính sách bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số, nghệ thuật Khèn của người Mông ở tỉnh Tuyên Quang đã được quan tâm, gìn giữ và lan tỏa sâu rộng. Năm 2015 nghệ thuật Khèn của người Mông được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong hành trình khẳng định và tôn vinh giá trị văn hóa của đồng bào Mông nói chung, cũng như minh chứng cho sức sống bền bỉ của loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo này.
Trong đời sống của người Mông, cây khèn không chỉ là một nhạc cụ, mà còn là linh hồn của văn hóa Mông, nơi gửi gắm tâm tư, tình cảm, khát vọng và niềm tự hào dân tộc. Tiếng khèn réo rắt vang lên trên sườn núi, trong bản làng mờ sương, hòa cùng tiếng bước chân trong điệu múa, thể hiện tính cách mạnh mẽ, phóng khoáng và chan hòa với thiên nhiên của người Mông. Tiếng khèn là lời kể của quá khứ, là âm thanh của hiện tại và cũng là nhịp nối đưa văn hóa Mông vươn xa cùng thời gian.
Múa Khèn Mông nét sinh hoạt văn hóa được yêu thích của dân tộc Mông.
Theo truyền thuyết, cây khèn ra đời từ câu chuyện cảm động của sáu anh em người Mông sau khi mất đi cha mẹ trong một trận lũ dữ. Để xoa dịu nỗi đau, họ đã chế tác ra cây khèn thay cho tiếng khóc, gửi gắm vào đó lòng thương nhớ và khát vọng vượt lên nghịch cảnh. Từ ấy, cây khèn trở thành biểu tượng của tình thân, sự đoàn kết và sức sống mãnh liệt của người Mông. Trải qua nhiều thế hệ, cây khèn được các nghệ nhân hoàn thiện với âm sắc phong phú, mỗi ống trúc, mỗi lá đồng đều góp phần tạo nên âm thanh riêng biệt, vừa mạnh mẽ, vừa sâu lắng như chính tâm hồn người Mông nơi đại ngàn.
Không chỉ là nhạc cụ, Khèn Mông còn là nghệ thuật trình diễn mang đậm bản sắc. Khi nghệ nhân thổi khèn, từng âm thanh, điệu múa, bước nhảy hòa quyện cùng nhau tạo nên bức tranh sống động của đời sống tinh thần. Người thổi khèn không chỉ cần có kỹ năng điêu luyện, sức khỏe dẻo dai mà còn phải có tâm hồn nghệ sĩ để “thổi” lên cảm xúc, “múa” bằng cả trái tim. Chính vì vậy, nghệ thuật trình diễn khèn được xem là biểu tượng văn hóa độc đáo, là sự giao hòa giữa con người và thiên nhiên, giữa sức mạnh và sự tinh tế.
Âm thanh, diễn tấu Khèn Mông tạo nên sự giao hòa, kết nối giữa con người với con người, con người với thiên nhiên.
Ngày nay, nghệ thuật Khèn Mông không chỉ hiện diện trong đời sống thường nhật, trong các nghi thức vòng đời, mà còn được phục dựng và phát huy mạnh mẽ trong các lễ hội văn hóa, du lịch tỉnh Tuyên Quang như: Lễ hội Gầu Tào, các cuộc thi thổi khèn, múa khèn… Mỗi mùa xuân về, tiếng khèn lại vang vọng khắp bản làng, gọi mời du khách đến chiêm ngưỡng, hòa mình vào không khí lễ hội, trải nghiệm bản sắc văn hóa đặc trưng của dân tộc Mông nơi cực Bắc Tổ quốc.
Mỗi khi tiếng khèn Mông vang lên giữa núi rừng Hà Giang, dường như đất trời cũng lắng lại, để nghe hồn người Mông kể chuyện tình yêu, cuộc sống và khát vọng vươn lên qua từng nhịp điệu. Đó không chỉ là âm thanh của một nhạc cụ, mà là tiếng nói của quá khứ hòa trong hơi thở hiện đại, là sợi dây nối liền con người với cội nguồn văn hóa.
Theo sovhttdl.tuyenquang.gov.vn
