Nghi thức cũng Nàng Hai tại Đình Thảy Ngạn thôn Lâm xã Vô Điếm, tỉnh Tuyên Quang.

Người Tày Ngạn ở xã Bằng Hành sống quần cư dọc các thung lũng ven suối, gắn bó với nương rẫy và dòng nước mát lành từ núi. Cuộc sống lao động vất vả nhưng tràn đầy niềm tin và lòng biết ơn với thiên nhiên, trời đất. Từ xa xưa, họ đã hình thành nên hệ thống tín ngưỡng phong phú, phản ánh thế giới quan và nhân sinh quan sâu sắc, trong đó nổi bật là tín ngưỡng thờ Then, thờ Mẫu và lễ cầu mùa, cầu Trăng (Lễ hội Nàng Hai).

Theo truyền thuyết dân gian, “Nàng Hai” là cô gái được Ngọc Hoàng cử xuống trần gian mang theo phúc lộc, mưa thuận gió hòa cho mùa màng tươi tốt. Vì vậy, Lễ hội Nàng Hai không chỉ là dịp người dân cầu mưa thuận, gió hòa mà còn là nghi lễ tâm linh thể hiện ước vọng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc, là dịp để dân bản tạ ơn trời đất, thần linh và tổ tiên đã phù hộ cho dân làng được bình an, hạnh phúc trong suốt năm qua.

Nghi thức đón Nàng Hai xuống trần gian.

Trong đời sống thường nhật, người Tày Ngạn cũng duy trì nhiều hình thức thờ cúng tổ tiên và các vị thần bảo hộ. Mỗi ngôi nhà sàn đều có bàn thờ trang trọng đặt ở gian giữa, nơi thờ ông bà, cha mẹ và các vị thần bảo vệ gia đình. Ngày Tết, ngày lễ hay dịp mùa màng bội thu, con cháu đều thắp hương tưởng nhớ công ơn sinh thành, bày tỏ lòng biết ơn với trời đất. Tín ngưỡng thờ cúng không chỉ là sự kết nối giữa người sống và người đã khuất, mà còn là nền tảng đạo đức, giáo dục thế hệ trẻ về lòng biết ơn, hiếu thảo với ông bà, cha mẹ, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, sống thiện lành và đoàn kết.

Nàng Hai được rước lên Đền để làm lễ cúng khấn.

Lễ hội Nàng Hai được tổ chức gồm hai phần: Phần lễ và Phần hội. Phần lễ bắt đầu bằng nghi thức rước Nàng Hai – hình ảnh các cô gái Tày trong trang phục truyền thống, đầu đội mâm lễ, tay cầm bó lúa, bước đi nhịp nhàng trong tiếng đàn tính, hát Then và trống hội. Thầy Then chủ lễ cất giọng hát, cầu xin Nàng Hai mang phúc lành, cho mùa màng tươi tốt, dân bản mạnh khỏe, an vui. Trong làn khói hương nghi ngút, tiếng hát Then ngân vang, hòa cùng nhịp trống, tạo nên không gian linh thiêng nhưng ấm áp tình người.

Phần hội được diễn ra trong không khí vui tươi, phấn khởi của người dân và du khách thông qua các trò chơi, qua các điệu khèn, tiếng hát hòa lẫn với nhịp điệu của cây đàn tính vang vọng khắp bản làng. Nhiều trò chơi dân gian như ném còn, kéo co, đánh yến, bắt cá… thu hút người dân và du khách cùng tham gia. Lễ hội không chỉ là dịp cầu phúc mà còn là ngày hội đoàn kết, gắn kết cộng đồng.

Trải qua bao thăng trầm lịch sử, Lễ hội Nàng Hai cùng hệ thống tín ngưỡng của người Tày – Ngạn vẫn được duy trì và truyền lại qua nhiều thế hệ. Những nghệ nhân cao tuổi như “kho tàng sống” đang ngày ngày dạy con cháu hát Then, hát Cọi, biết cách làm lễ, bày biện mâm cúng, hiểu ý nghĩa của từng nghi thức.

Ông Nguyễn Bá Tuấn, Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã cho biết: “Đối với người Tày – Ngạn, Lễ hội Nàng Hai là biểu tượng của lòng biết ơn và sự gắn kết cộng đồng. Chúng tôi tổ chức Lễ hội hàng năm không chỉ để bảo tồn, gìn giữ tập quán, tín ngưỡng tốt đẹp của người dân mà còn để con cháu nhớ về cội nguồn, hiểu được giá trị của văn hóa dân tộc mình”.

Nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo tồn di sản, những năm gần đây, chính quyền xã Bằng Hành đã tích cực phối hợp với ngành văn hóa khôi phục, tôn tạo không gian lễ hội; tổ chức các lớp truyền dạy hát Then, múa Nàng Hai cho thanh thiếu niên; hỗ trợ xây dựng đội văn nghệ dân gian, góp phần đưa nét đẹp truyền thống hòa vào nhịp sống đương đại.

Bên cạnh đó, xã cũng gắn việc gìn giữ lễ hội và tín ngưỡng truyền thống với phát triển du lịch văn hóa cộng đồng. Mô hình du lịch trải nghiệm “Một ngày làm người Tày” được du khách yêu thích, khi họ được cùng người dân nấu cơm lam, dệt thổ cẩm, học hát Then, tham gia lễ hội và khám phá nét đẹp tâm linh độc đáo của vùng đất này.

Thầy cúng và người dân dâng cao mâm lễ cầu Nàng Hai phù hộ cho người dân trong làng khỏe mạnh, mùa màng bội thu.

Trong hai ngày 3 - 4/11 (tức ngày 14-15/9 âm lịch), ngoài phần Lễ là phần hội thi bóng chuyền, đẩy gậy, kéo co, bắt cá... tạo sân chơi lành mạnh

và là dịp để các thôn, xóm tham gia các hoạt động nâng cao tinh thần đoàn kết các dân tộc.

Giữ gìn những giá trị ấy không chỉ là bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể đã được công nhận, mà còn là gìn giữ tâm hồn, cội nguồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Từ Lễ hội Nàng Hai đến đời sống tín ngưỡng thường nhật, người Tày Ngạn ở Bằng Hành đang góp phần làm giàu thêm bản sắc văn hóa Việt Nam – một bản sắc đa dạng, nhân văn và đầy sức sống.

Theo tuyenquang.gov.vn