Tuyên Quang là địa phương có đời sống văn hóa đa dạng, nơi di sản không chỉ hiện diện trong các di tích, lễ hội mà còn sống động trong sinh hoạt hằng ngày của cộng đồng. Trên nền tảng đó, tỉnh đã định hướng phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn di sản như một giải pháp căn cơ, lâu dài. Thực tiễn triển khai cho thấy, khi người dân được đặt vào vị trí chủ thể, trực tiếp tham gia bảo tồn và khai thác giá trị văn hóa, di sản không những không bị mai một mà còn được “đánh thức”, lan tỏa và tạo ra giá trị kinh tế bền vững.
Khung cảnh yên bình tại Lô Lô Chải - nơi vừa được vinh danh là làng du lịch tốt nhất thế giới 2025
Nhiều bản làng trên địa bàn tỉnh đã từng bước “cất cánh” nhờ biết khai thác hợp lý các giá trị văn hóa truyền thống. Từ kiến trúc nhà ở, trang phục, ẩm thực, lễ hội đến làn điệu dân ca, nghề thủ công, tất cả đều được gìn giữ, phục dựng và đưa vào các hoạt động trải nghiệm du lịch. Điều đáng chú ý là quá trình này không diễn ra một cách áp đặt, mà xuất phát từ nhu cầu tự thân của cộng đồng, với sự hỗ trợ, định hướng của chính quyền và sự tham gia của doanh nghiệp. Nhờ đó, văn hóa không bị thương mại hóa giản đơn mà vẫn giữ được chiều sâu bản sắc.
Du khách đi thuyền mảng, nghe hát then giữa lòng hồ Nà Nưa, xã Tân Trào
Từ các mô hình du lịch cộng đồng dựa trên di sản, sinh kế của người dân đã có những chuyển biến rõ nét. Thu nhập không còn phụ thuộc hoàn toàn vào sản xuất nông nghiệp truyền thống mà được bổ sung từ các dịch vụ lưu trú, ẩm thực, hướng dẫn trải nghiệm, bán sản phẩm thủ công và nông sản địa phương. Quan trọng hơn, người dân nhận thức rõ hơn giá trị của di sản, từ đó chủ động gìn giữ không gian sống, cảnh quan môi trường và truyền dạy văn hóa cho thế hệ trẻ. Đây chính là yếu tố then chốt bảo đảm cho sự phát triển bền vững, lâu dài.
Biểu diễn văn nghệ dân gian tại homestay Hồng Thu, thôn Nặm Đăm, xã Quản Bạ
Việc phát triển du lịch gắn với di sản cũng tạo động lực để các giá trị văn hóa phi vật thể được bảo tồn một cách tự nhiên. Nhiều lễ hội, phong tục, tập quán từng có nguy cơ mai một đã được phục dựng, tổ chức bài bản, vừa đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa của cộng đồng, vừa trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng. Thông qua đó, di sản không còn “đóng khung” trong bảo tàng hay các hồ sơ khoa học, mà tiếp tục sống trong đời sống đương đại, gắn với nhu cầu phát triển của xã hội.
Ở tầm vĩ mô, cách làm của Tuyên Quang cho thấy sự chuyển dịch rõ nét trong tư duy phát triển: từ bảo tồn thụ động sang bảo tồn chủ động; từ xem văn hóa là lĩnh vực tiêu dùng ngân sách sang coi văn hóa là nguồn lực phát triển. Quan điểm lấy cộng đồng làm trung tâm, nhà nước giữ vai trò kiến tạo, định hướng đã tạo điều kiện để các mô hình phát triển dựa trên di sản được nhân rộng, phù hợp với điều kiện từng địa phương.
Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam vừa phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tuyên Quang tổ chức
Hội thảo “Phát triển du lịch cộng đồng bền vững tại các vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi”.
Đại biểu dự Hội thảo
Trong thời gian tới, Tuyên Quang tiếp tục xác định bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa là nhiệm vụ xuyên suốt, gắn chặt với các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội, xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững. Tỉnh tập trung hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ cộng đồng tham gia phát triển du lịch; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; tăng cường ứng dụng công nghệ số trong quản lý, quảng bá di sản; đồng thời kiểm soát chặt chẽ việc khai thác, bảo đảm hài hòa giữa phát triển kinh tế và gìn giữ bản sắc.
Thực tiễn từ những bản làng “đưa du lịch cất cánh” cho thấy, khi di sản được trao đúng vị trí và cộng đồng được trao quyền, văn hóa sẽ trở thành nguồn lực bền vững, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, củng cố khối đại đoàn kết và xây dựng hình ảnh một Tuyên Quang phát triển hài hòa, giàu bản sắc trong giai đoạn mới.
Kiều Anh
